Hoe herken je een contaminatie?

6 februari

Hoe begrijpelijker je tekst, hoe beter de boodschap aankomt. Maar hoe gemakkelijk zie je verhaspelde woorden en uitdrukkingen over het hoofd? Herken zo’n contaminatie en verwijder hem uit je tekst, zodat je lezer niet hapert.

Wat is een contaminatie?

Een contaminatie is een verhaspeling van twee woorden of uitdrukkingen. Hierdoor ontstaat een nieuwe combinatie, die meestal als ‘fout’ wordt bestempeld. Contaminaties komen vaak voor bij spreekwoorden. Omdat we die niet zo vaak gebruiken of omdat we niet meer weten wat de herkomst van het spreekwoord is, sluipen hier gemakkelijk foutjes in.

Luister naar je gevoel

Een voorbeeld van een contaminatie uit onze praktijk: ‘Dan is het schaap van de dam!’ Misschien zie je dat er iets niet klopt, maar weet je niet direct wat het dan wel moet zijn? Goed zo! Dan heb je al een manier om een contaminatie te herkennen. Luister naar dat stemmetje en zoek het op. Grote kans dat je dan het juiste spreekwoord vindt: ‘Dan is het hek van de dam!’ Maar er was toch ook iets met schapen en dammen? Zeker: als er één schaap over de dam is, volgen er meer. Heel vreemd is het dus niet als iemand zo’n foutje maakt.

Oefen en zoek op

Niet alles wat een contaminatie lijkt, is ook een taalfout. Soms worden termen zo vaak gebruikt, dat ze uiteindelijk goed zijn. Misschien is dat ook wat is gebeurd met ‘nachecken’. Vind je dat fout? Sorry, het staat ‘gewoon’ in het woordenboek, ook al was het een contaminatie van ‘nagaan’ en ‘checken’. Ook ‘uitprinten’ en ‘inscannen’ zijn correcte Nederlandse woorden. ‘Opnoteren’ is dan weer niet correct. Dat is een contaminatie van ‘opschrijven’ en ‘noteren’. Opzoeken is dus het devies, bijvoorbeeld in de Van Dale of bij de veelgestelde vragen van Onze Taal. Je bent echt niet de enige die twijfelt.

Varianten

Ook van uitdrukkingen bestaan soms meerdere varianten. Wij moesten lachen toen we zagen staan: ‘een panklare oplossing’. Dat moet toch ‘pasklaar’ zijn? Of een oplossing in ‘hapklare brokken’? De Van Dale zorgde voor een panklare oplossing van het probleem, want daarin zijn naast woorden ook uitdrukkingen te vinden. En wat blijkt? Alle drie de varianten zijn correct. Weer wat geleerd!

Correcte tekst voor een goed begrip

Misschien denk je: “Als het vanzelf goed wordt, waarom is het dan belangrijk contaminaties uit mijn tekst te halen? Ze begrijpen toch wat ik bedoel?” En precies daar wringt de schoen, want is dat wel zo? Begrijpen mensen gemakkelijk wat je bedoelt als je zegt ‘We moeten de koe de horens aanbinden’? Ja, dat is echt gezegd. Wij hebben aangenomen dat de spreker bedoelde: ‘We moeten de koe bij de horens vatten’, oftewel: het probleem direct aanpakken. Maar daar gaan wel wat gedachtesprongetjes aan vooraf. Bij een contaminatie hapert je lezer en dat is precies wat je niet wilt. Met duidelijke taal zorg je ervoor dat jouw lezer je boodschap goed begrijpt.

Contaminaties en AI

Het lastige: de spellingcorrectie van Word haalt contaminaties niet uit je tekst. ‘De knuppel in het hondenhok’ is immers een zin met correct gespelde woorden. Misschien is AI dan een oplossing? ChatGPT en consorten weten toch ‘alles’ tegenwoordig? We hebben de proef op de som genomen, maar helaas. Als je er specifiek naar vraagt, krijg je antwoord of iets een contaminatie is, maar de uitleg en het alternatief zijn lang niet altijd correct. En veel online tools keuren de verhaspelingen (nog) gewoon goed.

Taalgevoel of expert

Een goed taalgevoel en een interne alarmbel zijn dus het allerbelangrijkst voor het herkennen van contaminaties. Dat is wel duidelijk. Of zoals een spreker in een vergadering het zei: ‘Dat staat boven paal, geen twijfel mogelijk.’ Gelukkig verschijnt zo’n zin dankzij onze tekstcorrectoren niet in de notulen. Dat staat als een paal boven water!

Laat jouw taalgevoel je regelmatig in de steek? Gooi de knuppel niet in het hoenderhok, maar laat je tekst redigeren. Onze tekstcorrectoren zitten voor je klaar om alle contaminaties en andere spel- en grammaticafouten uit je tekst te vissen.